ANTOSIA
To, jak się ubieram, zawdzięczam w dużej mierze tacie. Obłożony książkami matematyk w sztruksachi flanelowej koszuli nie miał żadnych relacji z modą, ale za to zabierał mnie w miejsca i pokazywał rzeczy, które kształtują smak lepiej niż niejedna „lekcja stylu”. Mama, kiedyś dziennikarka, teraz malarka, osoba nieznosząca mimikry, od zawsze igrała z odzieżowymi konwenansami. Pamiętam, jak kupiła czarne zamszowe kozaki do pół uda tylko po to, aby przemalować je sprejem do graffiti na złoto. Lubiła prowokować i „załatwiać” ubraniami różne sprawy. Kiedy działała w opozycji, nosiła na przykład białą koronkową sukienkę do kostek. Bardzo długą i bardzo przejrzystą. Świetnie odwracała uwagę od bibuły, którą przemycała w torebce. ¬¬– Kiedy ktoś patrzył na taką dziewczynę, nikomu nie przychodziło do głowy, że może się zajmować czymkolwiek poza swoim wyglądem – wspomina. Do dziś osoba, która przywiązuje uwagę do wyglądu bywa postrzegana jako próżna. Według mnie to, jak o siebie dbamy i w co się ubieramy ma znacznie więcej wymiarów. Pomaga osiągać inne, zupełnie nieodzieżowe cele.

Moja prywatna „modoterapia” ma też obszerny rozdział o ciele. W piątej klasie utyłam i ważyłam 80 kilogramów przy wzroście 150 cm. Przez dwa lata nosiłam workowate ubrania z hurtowni za rogiem, a potem schudłam w wakacje, zupełnie zmieniłam szafę i nagle byłam w centrum uwagi wszystkich chłopców, do których wzdychałam całą podstawówkę. Niezależnie od tego, jak potem wyglądałam, całe lata byłam jednak mentalnie gruba. Ubrania, kroje, kolory służyły mi przede wszystkim do wyszczuplania i dodawania sobie pewności siebie. Tego ostatniego nauczyła mnie babcia, która nie znosiła bylejakości. Wszystko miała wyjątkowe. Wszystkie kroje, printy, akcesoria, które nosiła, opowiadały jakieś historie. Obracała się w środowisku filmowym i odkąd pamiętam, w jej szafie zawsze wisiała zielona parka, która w czasach PRL-u była znakiem rozpoznawczym każdego operatora czy reżysera z Filmówki. To pod okiem mojej babci przeszłam największą metamorfozę ¬– z dziewczynki w dżinsach w młodą kobietę, która zaczęła nosić sukienki, piękne buty i przywiązywać wagę do jakości ubrań. Babcia dała mi wolność wyboru, pozwoliła sprawdzać ubraniami, kim chcę być. Nauczyła, że mogę kreować swoją rzeczywistość w zależności od swojego wyglądu. Pokazała, że moda to niepisany język, opowiada twoją historię nawet wtedy, kiedy ty milczysz.

Kiedy ktoś mnie pyta o misję Riska, to myślę o tym, co łamie mi serce – to, że my kobiety jesteśmy poddawane wiecznie surowym ocenom, same też siebie i swoje ciała oceniamy za ostro. Wpisujemy w nie nasze normy, także te odzieżowe. A ja marzę o tym, żeby ubrania wspierały nas, kiedy tego potrzebujemy, podkreślały naszą osobowość i opowiadały naszą historie dokładnie tak, jak chcemy.

KLARA
Od dziecka miałam dużo przekonań na temat ubrań i mimo wielu odciągających mnie od tego decyzji, zawsze kręciło mnie ich wymyślanie. Pierwszy (dość frywolny, więc zastanawiam się, kto pozwolił mi to nosić ;)) wcielony w życie projekt, oprócz wcześniejszego standardowego szycia ubranek dla Barbie, to był sznurowany gorsecik z materiału w łączkę. Z sąsiadką - ciocią Marysią uszyłyśmy go, gdy miałam 10 lat. Potem ciocia nie mogła się już opędzić od moich kolejnych pomysłów, aż zaczęła mnie uczyć szyć. Jak w każdym polskim domu, również i w moim znalazł się stary, ciężki, niezniszczalny Łucznik, na którym zaczęłam realizować swoje pomysły.

W sklepach interesujące wydawały mi się głównie te rzeczy, na które nikt nie zwracał uwagi: ekstrawaganckie, nietypowe, awangardowe. Z kupieniem ubrań na moją „brazylijską” sylwetkę zawsze było niełatwo. Zwykle wszystkie sukienki i spodnie upolowane w second-handach, outletach czy na przecenach, lądowały najpierw pod maszyną – moją, pani krawcowej lub cioci-sąsiadki – by dołożyć zaszewki lub popuścić luzy na szwach (dobre jeansy udaje mi się znaleźć raz na 15 lat, dlatego powinnyśmy chyba zabrać się za nie w Risku ;)). Wydawało mi się niemożliwością kupienie w sklepie ubrania, w którym nic nie muszę zmieniać, dlatego w Risku tak dużą wagę przykładamy do tego, by strój, który zakładasz, leżał na tobie tak, jak uszyty na miarę u krawcowej.

Zamiłowanie do starodawności i vintage mam we krwi. Wyssałam je z mlekiem kobiet, po których nosiłam ubrania. Moja mama miała trzy ubrane z fantazją siostry o artystycznych inklinacjach. Babcia mocną ręką prowadziła duży dom na Mazurach i malowała obrazy. Malarskie kolory były ważne, a do tego nic nie mogło się zmarnować, więc niczego się nie wyrzucało. Spędzałam tam dużo czasu, w każde wakacje siedziałam na strychu pełnym retro sukienek, dziwnych za dużych płaszczy, bluzek w rzucik z lat 60., koszul z wielkimi kołnierzami. Za każdym razem znajdowałam tam coś, co od razu dodawałam do swojej szafy lub uznawałam, że można przerobić w nowocześniejszym duchu (i zwykle żałowałam potem skróconej zbyt mocno pięknej sukienki). Pamiętam, jak babcia pokazywała mi kobiece pisma i oznajmiała: – O! Zobacz, to będzie teraz modne ­– po czym otwierała swoją szafę i wyciągała rzeczy w kolorze sezonu. Strasznie mnie to irytowało, bo miałam alergię na autorytety, ale trzeba przyznać, że zwykle miała rację.

W kolejnym pokoleniu siły płci się odwróciły. Byłam jedyną dziewczyną wśród pięciu ciotecznych braci, z którymi spędzałam dużo czasu. Być może to jeden z aspektów, dla których trwała we mnie zawsze walka między tym, co kobiece i męskie. W podstawówce najlepiej czułam się nosząc ślubny ciemnoniebieski garnitur mojego ojca, wojskowe buty z demobilu, lniane marynarki czy dżinsowe ogrodniczki-dzwony mojej mamy i koszulkę z pacyfką wyszytą z guzików. Nie znosiłam rzeczy, które noszą wszyscy, i które wtapiają w tłum, ale patrzyłam z lekką zazdrością na kobiece koleżanki w ślicznych dziewczęcych ciuszkach. Rzeczy, które kochają mocne osobowości to nie zawsze te, które najbardziej uwodzą. Ale i na to też jest sposób, bo w wyścigu atrakcyjności łatwo używać kodów kulturowych typu czerwona sukienka. Mieszanina kobiecości i męskości połączonej z ekstrawagancją została mi do dziś. Byłam chyba najdziwniej ubraną studentką filozofii, szyjącą sobie ubrania na kursach krawieckich u przedwojennej konstruktorki pani Ani Rachmann, a wartość klasyki odkryłam dopiero w dorosłym życiu, choć i tak stanowi ona tylko tonujący element mojej szafy.

Ubrania mają moc zmieniania świata, jakkolwiek by to górnolotnie nie brzmiało. Po pierwsze, mogą sprawiać, że jesteś tym, kim chcesz, ale zmieniają też coś w głowach wszystkich ludzi, którzy na ciebie patrzą. Mogą zaciekawiać, prowokować, zachwycać. Mogą sprawiać, że pasujesz do świata, w którym jesteś lub cię z niego wyróżniać. Największą bzdurą jest to, że nie mają znaczenia. Prawie osiem miliardów ludzi ubiera się co dzień i każdy tym ubraniem opowiada jakąś historię ­– pragnień, potrzeb, aspiracji, przynależności, obaw czy kontestacji. I jestem za eksperymentem i przełamywaniem schematów. Gdyby nie to, że kobiety sto lat temu włożyły spodnie, pewnie świat byłby teraz w innym miejscu.

PAWEŁ ŻUKOWSKI
Artysta i aktywista, znany m.in. z kartonów z hasłami, od „Nigdy w życiu nie baliśmy się tak bardzo”, „LGBT to ja” pod siedzibą homofobicznej gazety po „Damy radę” wywieszone na balkonie ku pokrzepieniu serc w czasie pandemii. Jego prace można było oglądać m. in. na wystawach w Shefter Gallery w Krakowie, lokal_30 w Warszawie, Galerii Labirynt w Lublinie, Galerii Arsenał w Białymstoku, CSW Znaki Czasu w Toruniu, galerii Doris Ghetta w Ortisei, The Ballery w Berlinie i innych.

„Klara i Antonina poprosiły, żebym zaprojektował teksty w stylu tych, które maluję na kartonach – do przeniesienia na ubrania. Do kolekcji o przeszłości, z hasłami o wolności. I skoro mowa o wolności – dały mi wolną rękę, jeśli chodzi o proces twórczy. Zależało mi na tym, by font był widoczny niezależnie od wielkości. Jednak malowanie pędzlem nie jest tak „skalowalne" jak zaprojektowana przez grafika czcionka komputerowa, którą można dowolnie zmniejszać i zwiększać, nie tracąc na czytelności. Próbowałem z różnymi pędzlami, pastelami, węglem, ale to wciąż nie było to. Aż któregoś dnia przypomniałem sobie o zestawach arkuszy Letraset, które kiedyś znalazłem na śmietniku. To popularna w latach 70. i 80. technika, dzięki której można było w domowych warunkach robić ulotki czy fanziny. Pomyślałem, że skoro kolekcja odwołuje się do czasów sprzed 1989 roku, to będą pasować czcionki używane w tamtych latach, tym bardziej że to oryginalne arkusze z epoki. Odzwierciedlają jej ducha. Wtedy modne były fonty typu Clarendon, Hermes. Ale w komunistycznej Polsce miały inne nazwy, np. „Typ 157”. Letrasety projektowano tak, by były czytelne i estetyczne - na tablicy ogłoszeń czy gazetce ściennej. A jak ich nie odbijasz poprawnie, to efekt jest bardziej malarski niż drukarski. Tak zrobiłem i taki efekt mi się spodobał, dziewczynom też. Słowo „wolność” dobrze wygląda na ubraniach. Gdy założę taką kurtkę czy bluzę, to jak ktoś powie: „Ale masz fajny napis”, będę mógł odpowiedzieć: „Wiem, sam go zaprojektowałem”. A czym jest dla mnie wolność? To stan umysłu, który pozwala mi wygrzebać coś ze śmietnika i na tej bazie stworzyć projekt dla znanej marki odzieżowej. Wolność to przede wszystkim wolność myślenia”.